Er is maar één reden waarom de naam van de piloot niet in het collectief geheugen van de stad gegrift staat. De 26-jarige topschutter was een Duitser, de vliegtuigen die hij neerhaalde waren van geallieerden die dappere pogingen deden om Europa te bevrijden van het nazi-regime. En zijn crash is een stukje Leidse geschiedenis waarin het heel moeilijk is feit en fictie te scheiden - al was het alleen maar omdat de bijna-ramp indertijd van officiële zijde vakkundig werd doodgezwegen.

Heimachine

Theo Neijenhuis was 9 jaar oud toen hij de Messerschmitt van Lucas naar beneden zag komen en 18 toen hij bij de voorbereiding van de uitbreiding van het ziekenhuis op de nooit opgegraven vliegtuigmotor stuitte. In de binnentuin aan de Hooigracht vertelt hij zijn verhaal aan podcastmaker Pim van der Heiden. ,,Ik zei tegen de uitvoerder: als de heimachine er is, doen we er een strop omheen en trekken we hem zo uit de grond. Hij zei: nee, dat doen we niet, dan ligt het hele werk stil. Ze hebben toen die paal vlak langs de motor geslagen.’’

(Tekst gaat door onder de trailer voor de podcast)

Van der Heiden (31) is al zeker vijf jaar bezig om de oorlogsherinneringen van oude Leidenaars vast te leggen. In 2018 resulteerde dat in een expositie in de Stadsgehoorzaal. Het verhaal van de crash in de tuin van het ziekenhuis bleef hem achtervolgen. Hij werkt nu aan een podcast over de crash die de stad op zijn grondvesten deed schudden. ,,Het liet me gewoon niet los omdat er zoveel verschillende versies van het verhaal zijn. In grote lijnen is het verhaal steeds hetzelfde, maar op details lopen ze steeds uiteen. Er is heel veel onduidelijkheid. Over de toedracht bijvoorbeeld: is hij neergehaald door een geallieerde jager of is hij per ongeluk geraakt door Duits afweergeschut? Er is in ieder geval niemand die het neerhalen heeft opgeëist. En de vraag of de piloot er nog ligt. Volgens de mythe is alleen zijn hand gevonden. Ik heb mezelf ten doel gesteld om eindelijk eens antwoord te krijgen op al die vragen.’’

Neijenhuis weet in ieder geval zeker dat het stoffelijk overschot al direct uit de cockpit is gehaald en is afgevoerd. Nadat hij vanaf de spoorwegovergang in de Herenstraat het vliegtuig neer had zien storten, rende hij direct naar de plaats des onheils. ,,Ik heb de piloot op een kar zien liggen. Met ijzeren wielen. Hij lag er gewoon bovenop, nog niet in een kist.’’

Plaquette

Waar liggen de resten van het vliegtuig? Neijenhuis kan het precies aanwijzen in de kelder van Belgisch biercafé Olivier waar twee stukadoors hard aan het werk zijn. ,,Dat heb ik altijd onthouden: hier, onder de vierde pilaar, daar ligt hij.’’ En in de gang moet nog een koperen bordje hangen dat herinnert aan de crash.

Van der Heiden laat de oude baas even zoeken naar de plaquette, om hem daarna te vertellen dat die al heel lang kwijt is. ,,In 1972, bij de verhuizing van het ziekenhuis naar Leiderdorp, heeft iemand de gedenksteen uit de muur gehakt en meegenomen.’’ Van der Heidens zoektocht naar de geschiedenis van de crash is ook een zoektocht naar de gedenksteen.

Die steen is een bijzonder element van de crashgeschiedenis. ,,Voor zover ik weet is dit de enige gedenksteen voor een omgekomen Duitse militair in heel Nederland. Dat maakt dit heel bijzonder en het brengt je ook bij de vraag of deze steen terug moet in de publieke ruimte.’’ Omdat voor- en achernaam op de steen waren omgedraaid, lijkt het uitgesloten dat de familie van de piloot het monumentje heeft laten plaatsen. De podcastmaker gaat er vanuit dat de steen een initiatief was van de Zusters Franciscanessen van het ziekenhuis. ,,Ofwel uit dankbaarheid voor de goede afloop van de crash, ofwel als grafmonument. In dat laatste geval zou het een aanwijzing zijn dat de piloot hier nog daadwerkelijk in de grond zit.’’

Schiphol

De crash en de bijzondere gedenksteen staan centraal in het verhaal van Van der Heiden. Maar om de geschiedenis compleet te maken, moest hij verder kijken dan de grenzen van de stad. ,,Waarom viel hij juist hier uit de lucht? Hoe komt het dat de luchtoorlog boven Leiden zo fel woedde? De geallieerden voerden inmiddels dagelijks bombardementen uit op Duitse doelen, niet voor niets dus dat in 1943 een aantal van de beste Duitse piloten op Schiphol werden gestationeerd.’’ Tenslotte wil de postcastmaker nog op zoek naar familie van Lucas om te kijken de omgekomen piloot aan de andere kant van de grens herinnerd wordt.

Van der Heiden is met financiële steun van onder andere het Leids Mediafonds de komende maanden nog druk bezig met zijn speurtocht. Daarvoor is hij nog altijd op zoek naar mensen die zelf getuige zijn geweest van de crash of die verhalen hebben uit de overlevering. Het eindresultaat, de zesdelige podcast Het Pilotengraf, verschijnt uiteindelijk op 24 oktober 2021 - precies 78 jaar na de crash - op het Spotifykanaal van het Leidsch Dagblad. Voor wie al vast in de stemming wil komen, is de trailer van de serie daar nu al te beluisteren.

Wie zijn ooggetuigenverslag van de crash wil delen met Pim van der Heiden of op een andere manier aanvullende informatie heeft, kan hem bellen op 06-26379499.