Toen Jan Verhage nog huisarts was, zocht een man zonder verblijfsvergunning zijn hulp. De man had een dubbele longontsteking en was ernstig ziek. Verhage wilde dat hij direct naar het ziekenhuis zou gaan om opgenomen te worden, maar dat weigerde de man uit angst om opgepakt te worden. Verhage kon hem alleen een antibioticakuur meegeven. Vanuit zijn spreekkamer keek Verhage uit op de parkeerplaats en zag hoe de man door twee vrienden terug naar de auto werd gezeuld. Hij heeft hem daarna nooit meer gezien ,,Het gaf mij een zeer onbevredigend gevoel”, zegt Verhage. ,,Ik vraag me af of hij het heeft overleefd.”

Lees ook: Leven in wachtstand: Leidse ongedocumenteerden worden ziek van hun uitzichtloze bestaan. ’Ik heb tegen de dokter gezegd: jullie maken mij dood’

Inmiddels is Verhage gepensioneerd en geeft hij samen met twee andere gepensioneerde huisartsen en een gepensioneerde psychiater adviezen aan mensen zonder Nederlandse verblijfspapieren bij Diaconaal centrum De Bakkerij. Dat doen ze omdat illegalen weliswaar recht hebben op zorg, maar het tegelijkertijd ingewikkeld is om die zorg te krijgen. Dat zit als volgt. Sinds 1998 is in de wet geregeld dat ongedocumenteerden geen recht meer hebben op toegang tot sociale voorzieningen, en geen ziektekostenverzekering kunnen afsluiten. Zij moeten dus zelf de kosten van medische zorg betalen, maar hebben vaak hiervoor niet de middelen. Tegelijkertijd is een fonds in het leven geroepen dat zorgverleners ten dele compenseert voor de zorg die zij leveren aan ongedocumenteerden die geen zorg kunnen betalen. Alle zorginstellingen behalve huisartsen en verloskundigen moeten daarvoor wel eerst een contract afsluiten met het Centraal Administratie Kantoor (CAK). Zorgverleners hebben namelijk een ethische en juridische plicht om elke patiënt, ongeacht achtergrond of financiële middelen alle medische zorg te bieden die nodig is volgens gangbare medische standaarden. Illegalen móéten dus geholpen worden, maar de medische kosten wel zelf betalen.

Lees ook: De grote wens van Leidse ongedocumenteerden: aan het werk

Verhage en zijn collega-huisartsen leggen dit verhaal uit aan Leidse zorgverleners. Ze behandelen niet, want ze zijn al met pensioen, maar ze bemiddelen en informeren. ,,Die ernstig zieke man had recht op zorg”, zegt Verhage. ,,Dit soort situaties willen we voorkomen.”

Zelf betalen

Er is nog een vrijwilligersorganisatie die inloopspreekuren houdt, namelijk ’De Fabel van de illegaal’, een steunorganisatie voor mensen zonder papieren. Ook hier worden geen medische behandelingen gegeven, maar uitsluitend bemiddeld en doorverwezen naar zorginstellingen met een contract bij het CAK. ,,Het komt voor dat ongedocumenteerden toch geweigerd worden in het ziekenhuis, zelfs als ze doodziek zijn en een verwijsbrief van de huisarts in de hand hebben”, zegt medewerker Marret den Toonder van De Fabel. ,,Wat vaker gebeurt, is dat door ziekenhuizen druk gezet wordt op de ongedocumenteerde om de rekening zelf te betalen of ze sturen vooraf aan een afspraak het bericht dat ze tweehonderd euro mee moeten nemen.”

(Tekst gaat door onder de foto)

Soms proberen ongedocumenteerden de rekening dan toch zelf te betalen door geld te lenen bij vrienden. Dat geld moeten ze dan weer terugbetalen aan die vriend. ,,Als dat niet lukt, vragen ze ons om hulp”, zegt Den Toonder. ,,Dat is niet de manier waarop het zou moeten gaan. De zorgverlener mag weliswaar vragen om het zelf te betalen, maar als dat niet lukt, moet de rekening bij het CAK worden ingediend. Gelukkig komen we er met bellen en bemiddelen meestal wel uit.”

Discriminatie

Baliemedewerkers en administratieve afdelingen van ziekenhuizen zijn vaak niet op de hoogte van de regeling, terwijl zij geïnstrueerd moeten worden door het ziekenhuis. Maar het is niet altijd onwetendheid. De van oorsprong Leidse huisarts en hoogleraar gezondheidsverschillen Maria van den Muijsenbergh deed eens een onderzoekje met jonge vluchtelingen met papieren, maar met een buitenlandse naam naar de mogelijkheid om toegang te krijgen tot de zorg. Toen zij huisartsen belden met de vraag om ingeschreven te worden, was er geen plek. ,,Ik heb toen met mijn Nederlandse naam dezelfde huisartsen benaderd en toen was er ineens wel plek. Ook in de Nederlandse gezondheidszorg is er sprake van discriminatie.”

Als iemand zonder papieren een zorginstelling eenmaal binnen is, krijgen ze soms substandaard zorg. Dat is zorg die niet voldoet aan de professionele eisen van de gangbare zorg. Een ongedocumenteerde uit Leiden die niet met zijn naam in de krant wil, heeft bijvoorbeeld tweedehands medicijnen gekregen van de huisarts. Ook is hij twee keer weggestuurd bij het ziekenhuis na een ongeval. ,,Gelukkig leef ik nog”, concludeert hij als hem gevraagd wordt naar zijn ervaringen met de zorg in Leiden.

Bij de psycholoog krijgen mensen zonder papieren kortere behandelingen. ,,Als ik dat hoor en ik de psycholoog bel”, zegt Den Toonder van De Fabel, ,,dan merk ik dat het geen onwil is bij de psycholoog, maar wordt toegegeven aan de druk van de instelling waar de psychologen voor werken.”

Dreigen met de pers

Ook Van den Muijsenbergh moet geregeld met zorginstellingen bellen om te zorgen voor een adequate behandeling. ,,Dreigen met de pers werkt dan ook uitstekend. De ongedocumenteerden zelf doen dat niet. Ze zijn doodsbang en schoppen geen stennis over een oneerlijke behandeling.”

Zonder zorgverzekering krijgen zorginstellingen alleen de kosten van behandelingen terug die in het basispakket van de zorgverzekering zitten. Fysiotherapie en tandzorg horen daar niet bij. Als die zorg nodig is, moeten ongedocumenteerden een zorgverlener zoeken die dat gratis of bijna gratis doet. Den Toonder kent een tandarts die vrijwillig een keer per maand mensen zonder papieren helpt. ,,Begrijp me goed, ik ben heel blij met deze hulp, maar bij een spoedgeval hebben we een probleem. Soms wordt een kies dan toch getrokken terwijl die misschien wel gered zou kunnen worden.”

Gerafeld papiertje

De Fabel stond samen met Van den Muijsenbergh en de vorig jaar overleden huisarts Kea Fogelberg in 1995 aan de wieg van de stichting Gezondheidszorg Illegalen Leiden (GIL). De stichting heeft als doel de gezondheidszorg voor mensen zonder verblijfsvergunning in Leiden toegankelijk te maken. Begin jaren negentig zocht een man zonder papieren hulp van huisarts Van den Muijsenbergh. Hij bleek kanker te hebben in zijn penis. Van den Muijsenbergh merkte dat het moeilijk was om medische hulp voor hem te regelen. De Fabel van de illegaal had dat net in dezelfde periode ook door en stuurde alle huisartsen in Leiden een bruinig papiertje gemaakt van kringlooppapier met daarop de boodschap dat huisartsen meer voor voor ongedocumenteerden zouden moeten doen. Van den Muijsenbergh nam contact op met De Fabel en wist ze te vertellen dat dit niet de manier is om huisartsen te motiveren hun manier van werken te veranderen. Samen richtten ze de stichting op en hebben ze zorg voor de zieke man zonder papieren geregeld.

Naastenliefde

Meer dan 25 jaar later is er nog steeds werk aan de winkel. De eerder genoemde gepensioneerde huisartsen geven adviezen en bemiddelen namens GIL en bestuursleden van de stichting zijn momenteel bezig met het bezoeken van de raden van bestuur van het LUMC en het Alrijne ziekenhuis om te praten over de toegang en de regeling voor ongedocumenteerden.

(Tekst gaat door onder de foto)

Een van de bestuursleden van de stichting is de eind vorig jaar gepensioneerde huisarts Abel Boels van Huisartsencentrum Leiden. Bij zijn praktijk staan veel mensen zonder papieren ingeschreven. ,,De zorg voor ongedocumenteerden is eigenlijk niet zo goed geregeld. Het komt erop neer dat je maar net de goede dokter moet kennen. Ik probeerde ze net zo te behandelen als ieder ander. Dat deed ik omdat ik denk dat het noodzakelijk is. Als iemand in nood bij mij aanklopt, dan help ik. Ik ben opgevoed met het idee naasten te helpen.”

Maar Boels is dus met pensioen en zijn opvolger heeft als aandachtsgebied de gynaecologie. Mensen zonder papieren blijven welkom in Huisartsencentrum Leiden, maar Boels wil alle huisartsen, nadrukkelijk ook de huisartsen in de regio Leiden, oproepen ongedocumenteerden te helpen. Mensen zonder verblijfsvergunning verblijven namelijk ook steeds vaker buiten de stad vanwege de kamernood. Boels: ,,Het verlenen van zorg aan mensen met de minste mogelijkheden in deze samenleving is een gezamenlijke verantwoordelijkheid van alle Leidse dokters.”

Dit is het tweede deel van een tweeluik over de zorg voor ongedocumenteerden. Lees het eerste deel hier.