Auteursrechtenorganisatie Lira zegt de belangen van de freelance medewerkers van de kranten te vertegenwoordigen en wil geld zien. Dat Erfgoed Leiden weigert te betalen, en zelf de medewerkers van de kranten probeert op te sporen om afspraken te maken, noemt Lira ’sabotage’. ,,Alle tegenstand tegen elke loyale toepassing van de Nederlandse wet lijkt in Erfgoed Leiden geconcentreerd’’, schrijft de organisatie met enig gevoel voor drama.

Met een vaste vergoeding van tienduizenden euro’s per jaar had Erfgoed Leiden Lira kunnen ’afkopen’. Daar voelde het archief weinig voor. ,,We wilden natuurlijk recht doen aan de auteurs van de artikelen’’, zegt Jan-Jaap de Haan, die als cultuurwethouder indertijd verantwoordelijk was voor de zaak. ,,We hebben ons uiterste best gedaan ze allemaal op te sporen en een disclaimer op de website gezet, dat zij zich alsnog konden melden als ze meenden recht te hebben op een vergoeding. Wij vonden dat het niet per se via Lira hoefde te gaan. Akkoord gaan met hun voorstel loopt jaarlijks behoorlijk in de papieren.’’

Roven

Een succes voor Erfgoed Leiden in de strijd tegen Lira, was het manifest dat negentien freelance medewerkers van onder meer het Leidsch Dagblad in maart 2012 tekenden en waarin zij het archief het recht gaven hun werk gratis digitaal aan te bieden. Eén van hen was Hans Blom, oud-directeur van het NIOD, emeritus hoogleraar Nederlandse geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam en oud-voorzitter van de vereniging Oud Leiden. ,,Wij hebben demonstratief afstand gedaan van onze rechten. Omdat wij vinden dat het niet in de geest van de Auteurswet is, als een archief moet betalen voor een voor het publiek bedoelde dienst, waar het zelf geen cent aan verdient.’’,

Blom spreekt harde woorden over de manier waarop Lira de Auteurswet interpreteert. ’Geld roven’, noemt hij het, en ’cultuurvijandige hebzucht’. ,,De kern van mijn argumenten’’, zegt Blom, ,,is dat wij kranten altijd kosteloos konden raadplegen in de studiezaal van het archief. En nu zou dat, in gedigitaliseerde vorm, niet meer kunnen. Dat is idioot. Kranten zijn gemaakt voor de openbaarheid, en voor het historisch onderzoek is het belang van die openbaarheid evident.’’

Kwetsbaar

Volgens Lira is het digitaliseren van kranten een ’hernieuwde publicatie’, waarvoor aan alle auteurs toestemming moet worden gevraagd en opnieuw moet worden betaald. Volgens Blom is het niet meer dan een extra dienstverlening van het archief aan zijn bezoekers. ,,Internet is de leeszaal van de 21ste eeuw.’’ En digitalisering is een manier om het archief te beschermen. ,,Want oude kranten zijn kwetsbaar. Dat papier verkruimelt. Je ziet de scheurtjes erin vallen.’’

De rechtszaak van Lira en beeldrechtenorganisatie Pictoright, die vandaag begint, is volgens oud-wethouder De Haan van nationaal belang. ,,Als Lira hierin haar zin krijgt, wordt het vele instellingen in Nederland moeilijk gemaakt om zijn archieven te digitaliseren. De vraag is ook of het auteursrecht geschikt is voor dit type bronnen. Laten we eerlijk zijn: krantenartikelen zijn geen literatuur. Het is nieuws waar de volgende dag de vis in gaat. Ze hebben vooral een publieke waarde voor de geschiedschrijving.’’

Erfgoed Leiden heeft volgens De Haan zijn uiterste best gedaan om alle schrijvers recht te doen. ,,En als er een journalist is die niet wil dat zijn stukjes digitaal openbaar worden, hebben wij geredeneerd, dan zetten we die op zwart. Want tienduizenden euro’s betalen aan Lira vonden wij zondegeld. Daarvoor kun je weer heel veel andere archieven digitaal ontsluiten.’’

Dat Lira de zaak bij de rechtbank aanhangig heeft gemaakt, snapt De Haan wel. ,,Lira is bezig de Buma/Stemra van het geschreven woord te worden. Die erkenning kunnen ze alleen krijgen via jurisprudentie. Auteurs kunnen alleen recht worden gedaan door Lira, zegt Lira. Van die duizenden euro’s die Erfgoed Leiden zou betalen, komt maar een deel bij journalisten terecht.’’

Kortzichtig

Lira noemt Erfgoed Leiden ’kortzichtig’. ,,Liever besteed men een paar ton per jaar aan het schrijven van brieven of e-mails aan individuele auteurs of men hun werk zonder vergoeding mag digitaliseren en exploiteren, dan een regeling te treffen met collectieve beheersorganisaties als Lira, ook al kost zo’n regeling veel minder’’, schrijft de organisatie in het jaarverslag. Dat journalistieke makers zelf ’om onbegrijpelijke redenen’ internet vrij van regels en vergoedingen willen houden, noemt de organisatie ’opmerkelijk’.

Tijdens de rechtszaak, denkt Lira, ’worden de digitale sluisdeuren opengetrokken’. ,,Vergoedingen uit digitale exploitaties horen een stevig deel van onze exploitatie te vormen, ook op journalistieke terreinen’’, schrijft de organisatie in het jaarverslag 2013.

De gemeente Leiden en Erfgoed Leiden willen op dit moment niet op de zaak ingaan.