’Ik sta nu op gazon Oud-Poelgeest bij je collega archeoloog-zoeker en politie, in afwachting van EOD’, luidt het bericht dat ik twintig minuten na de vondst krijg van Annelies Koningsveld, voorzitter van de Stichting Erfgoed Oud-Poelgeest. Op dat moment is het gazon al afgezet met rood-wit lint, waarbinnen zich uiteindelijk vijf politiemensen, diverse (pers)fotografen, de metaaldetectorzoeker en drie militairen van de Explosievenopruimingsdienst bevinden.

Annelies informeert mij, omdat ik al jaren onderzoek doe naar het kasteel in de Tweede Wereldoorlog. Aanvankelijk richtte ik mij op de Canadezen die hier in mei 1945 bivakkeerden. Door onderzoek in archieven, in de literatuur en in het bos zelf heb ik een goed beeld van het Canadese kampement en de weken die onze bevrijders hier doorbrachten. Gaandeweg ben ik ook op het spoor gekomen van een Nederlandse soldaat die hier gelegerd was tijdens de Duitse inval in mei 1940.

Twee dagen voor de vondst van de granaat was Annelies me nog voorgegaan naar de zolder van het kasteel, waar ik op de balken een in krijt geschreven naam ontdekte van een andere Nederlandse militair. Dat er in en om het kasteel sporen uit de oorlog zijn te verwachten, is dus geen verrassing.

Past de vondst van de granaat in het beeld van het kampement? Helaas ben ik niet in de gelegenheid zelf te komen kijken en ik baseer me op berichten in de media en een filmpje op internet. Wat oogt als een lange, dunne roestige buis wordt door de EOD’ers al snel herkend als een projectiel voor een 40 mm Bofors-kanon, een volautomatisch luchtdoelkanon van Zweedse makelij. Het was in gebruik bij het ’2nd Light Anti-Aircraft Regiment’, een van de twee Canadese regimenten die op 8 mei 1945 als bevrijders Leiden binnenreden en hun tenten opsloegen in het bos van Oud-Poelgeest.

Diverse foto’s en filmbeelden tonen de legerwagens die in een schijnbaar eindeloze stoet tussen zwaaiende mensen door de stad rijden. Op al die beelden is echter geen kanon te zien. Na het zwijgen van de wapens hadden de Canadezen hun geschut achtergelaten op de Veluwe; daarvandaan waren ze die heugelijke dag vroeg in de ochtend vertrokken in westelijke richting.

Exact een maand na hun feestelijke intocht staat het publiek opnieuw langs de straten. Op 8 juni houden beide regimenten een parade door de stad, waarbij ze ook hun wapens tonen. Speciaal voor deze gelegenheid zijn de kanonnen overgebracht naar Leiden. Het wapentuig trekt veel bekijks. Het gevechtsverslag van het luchtafweer-regiment meldt deze dag: ’De lokale bevolking toonde grote belangstelling voor de kanonnen en was in groten getale uitgelopen om ze te verwelkomen.’

Eén van de nieuwsgierige Leidenaars is fotograaf Herman Kleibrink die op de Van Slingelandlaan z’n dochtertje op de foto zet voor een Bofors-kanon, omarmd door een lachende Canadees. Foto’s van de parade laten zien dat het luchtafweer-regiment beschikte over twee typen Bofors-geschut: zelfrijdend op een legertruck en getrokken op een onderstel met vier wielen. De gevonden granaat lijkt dus in het plaatje te passen.

Dat is toch niet helemaal het geval. Met de kanonnen moet ook de munitie zijn achtergelaten op de Veluwe. Granaten waren ook niet nodig voor de parade. Was er in een van de legertrucks per ongeluk een granaat achtergebleven? Mogelijk hebben de soldaten niet geweten wat ze ermee aan moesten en hebben ze ’m bij Oud-Poelgeest begraven.

Vreemd blijft dat de granaat gevonden is in het deel van het bos waar het anti-tank regiment z’n tenten had staan.

Archeoloog Ruurd Kok is voor het Leidsch Dagblad op zoek naar de verborgen geschiedenis achter de sporen die de Tweede Wereldoorlog in de regio heeft achtergelaten. Hebt u informatie over oorlogssporen in Leiden en omgeving of over plekken met een bijzonder oorlogsverhaal, laat het ons weten via stadsredactie@leidschdagblad.nl.