Anne Heyer betoogt het tegenovergestelde. Juist het feit dat de bevolking zich nu op verschillende manieren in het politieke debat kan mengen, is (mede) te danken aan die politieke partijen.

„Partijen zijn niet overbodig in ons democratisch systeem. Ze slaan nog steeds een brug tussen mensen en politiek. Net zoals 140 jaar terug kunnen mensen via partijen invloed uitoefenen. Er zijn alleen meer mogelijkheden bij gekomen.”

Heyer promoveert vandaag op het ontstaan van politieke partijen. Om antwoorden te vinden op de vragen van vandaag, is het goed om naar het allereerste begin van de democratische massapartijen te kijken, zegt de historica.

Ze vergeleek de opkomst van drie totaal verschillende partijen in drie Europese landen: de Antirevolutionaire Partij (ARP, 1879) van Abraham Kuyper in Nederland, de Duitse Sociaal Democratische Arbeiders Partij (SDAP, 1869) en de Engelse National Liberal Federation (NLF, 1877). „Deze partijen gelden als de eerste moderne brede massapartijen in hun landen”, vertelt de van oorsprong Duitse Heyer.

Wat opvalt, is dat de partijen op ongeveer hetzelfde moment ontstonden. Dat heeft deels te maken met de uitbreiding van het kiesrecht, hoewel Nederland pas in 1917 het algemeen kiesrecht voor mannen invoerde (en twee jaar later voor vrouwen).

Meer nog verklaart Heyer het ontstaan van de politieke partijen in Europa als een uiting van de verenigingsdrift onder de bevolking. Begin 19de eeuw kwamen de eerste verenigingen, eerst lokaal, later nationaal.

Het waren werknemersverenigingen, of actiecomités. In Engeland bijvoorbeeld was er het Britse Anti-Graanwet Verbond, dat succesvol actievoerde tegen invoerbeperkingen op graan.

Bovendien heerste de opvatting in veel landen dat ’de gewone man’ meer inspraak moest hebben in de politiek.

„Niet bij de politieke elite. Die vond het juist een gevaarlijke ontwikkeling. Men was bang dat als de bevolking te veel te zeggen zou krijgen, revolutie zou uitbreken. Maar daarnaast waren er steeds meer mensen die vonden dat als de politiek zoveel regels maakte die het leven van gewone mensen beïnvloeden, deze mensen daar ook iets over te zeggen moesten hebben. Mannen dan, want vrouwen hadden niets te zeggen buitenshuis.”

Opvallend is dat deze gedachte in verschillende politieke hoeken leefde. Dat de sociaal democraten in Duitsland dat vonden, is niet zo vreemd. Maar dat de liberalen in Engeland en sterker nog, de antirevolutionairen in Nederland, meer macht voor het volk wilden, is bijzonder.

„De ARP is mijn lievelingscasus”, zegt Heyer lachend. „Die partij was tegen alles waar de Franse Revolutie voor stond. En toch vonden Kuyper en zijn mede-oprichters dat de stem van het volk belangrijk was. Wellicht om juist te voorkomen dat mensen op de barricades gingen. De ARP was sterk protestants-christelijk. De kerken zaten natuurlijk vol met die gewone mensen.”

De drie oprichters, Kuyper, August Bebel in Duitsland en Joseph Chamberlain in Engeland, behoorden geen van allen tot de politieke elite. Kuyper was predikant, Bebel timmerman en Chamberlain was zelf een schroevenfabriek begonnen.

„Ze realiseerden zich heel goed dat ze de massa nodig hadden om wat voor elkaar te krijgen. Door hun partijen open te stellen voor de gewone man, gaven ze hem een stem. Ook mensen die niet mochten stemmen bij de verkiezingen konden lid worden en op die manier invloed uitoefenen. De oprichters waren enorm vooruitstrevend en hebben aan de basis gestaan van de moderne politieke partijen.”