Er gingen er meer dan honderd in één vliegtuig, vertelt Prudent Staal. Hij werkte van 1972 tot 2004 als vliegtuigonderhoudsmonteur op Marinevliegkamp Valkenburg, onder andere aan de Lockheed P-3C Orion. Dit langeafstands-onderzeebootbestrijdingsvliegtuig was vanaf augustus 1982 gestationeerd op het vliegveld. Voor het opsporen van onderzeeërs konden de Orions zogenaamde sonoboeien uitwerpen, uit 52 lanceerbuizen in de buik van het toestel.
Met deze speciale boeien werd in het noordelijk deel van de Atlantische Oceaan geluisterd naar Russische onderzeeërs.
Een soort parachute zorgde ervoor dat de staafvormige boeien verticaal het water raakten, waarna uit de onderzijde een hydrofoon tevoorschijn kwam om onder water geluiden op te vangen. Via een zender werden die doorgestuurd naar het vliegtuig en na de vlucht uitgelezen en geanalyseerd. ’Er zijn twee systemen’, legt Staal uit, ’actief en niet-actief’.
Het actieve systeem zendt een signaal uit dat weer wordt opgevangen als het weerkaatst op een object. Zodoende kan daarvan niet alleen de locatie, maar ook de snelheid, richting en diepte worden bepaald.
Het niet-actieve systeem vangt alleen geluiden op: van de motoren, de scheepsschroeven en ook van het doorspoelen van het toilet in een onderzeeër. Zo kunnen schepen worden geïdentificeerd. ’Elke onderzeeër heeft een eigen vingerafdruk’, aldus Staal.
Beide typen boeien werden in combinatie uitgegooid, vaak in patronen. Staal schat dat er nog tienduizenden liggen tussen Canada en Noorwegen, op de route van de Russische onderzeeërs richting Noord-Amerika. Nederlandse Orion’s vlogen in samenwerking met de Amerikanen ook vanaf een basis op IJsland.
Ook Staal is daar geweest en herinnert zich de competitie tussen de Nederlandse, Amerikaanse en Canadese bemanningen. Die mochten niks zeggen over hun werk, ’maar je hoorde wel eens wat’.
Vanaf Valkenburg werd niet gevlogen voor onderzeebootbestrijding, maar vooral voor kustbewaking en training. In geval van oorlogsdreiging zouden de Nederlandse Orion’s opereren vanaf luchtmachtbasis Machrihanish in Schotland.
De sonoboeien werden aangeleverd in plastic kokers van ruim een meter lang met een achthoekige doorsnede.
Met noppen en uitsparingen konden ze aan elkaar worden vastgeklikt. Op een foto van Staal is een Orion te zien met ervoor een kar vol opgestapelde kokers. Personeel legt de sonoboeien voor de foto in een rij op de grond, voordat ze in de onderzijde van het vliegtuig worden geschoven.
Op de vliegvelden bleef een enorme hoeveelheid transportkokers achter. Die werden niet hergebruikt, maar gedumpt; ook op Valkenburg.
Daar werden ze onder andere gevonden door de vader van campingeigenaar Gerard Knijnenburg. Hij woonde op boerderij Landlust, vlakbij het vliegveld en kwam veel in de polder vanwege zijn werk voor het hoogheemraadschap van Rijnland. Dan zag ’ie die grijze kokers in de sloten liggen en nam ze mee. Jaren lagen ze ergens in een hoek. ’Zonde om weg te gooien’, dacht Knijnenburg, ’je weet nooit waar het goed voor is’.
Het eerste paar zette hij naast z’n huis als paaltje in de grond om te voorkomen dat gasten zouden parkeren bovenop een ondiep liggende gasleiding. Andere heeft hij ingegraven langs een weg op het campingterrein, zodat auto’s de bocht niet kunnen afsnijden door een drassig grasveld.
Daar zag een vogelaar ze staan en nam er nog meer mee als hij ze tegenkwam op z’n tochten in de polder. Ze staan er nu zo’n jaar of vijftien, misschien langer; sommige verbleekt door de zon. Twee zijn van een iets afwijkende vorm en voorzien van een typeaanduiding CNU 239/E.
De sonoboei-kokers brengen de jacht op Russische onderzeeërs in herinnering. Veel film- en tv-kijkers zullen ze onbewust al vaker hebben gezien.
Deze kokers zijn veelvuldig toegepast als rekwisiet en decorstuk in sciencefictionseries en films, zoals Star Trek, Buck Rogers en Battlestar Galactica. Verschillende websites tonen tientallen voorbeelden hiervan. De CNU 239/E-koker blijkt zelfs het meest hergebruikte ’real-world object’ in het Star Trek universum.
Met dank aan Prudent Staal voor de tip en de informatie en aan Gerard Knijnenburg.
Klik hier voor hergebruik van sonoboeikokers in sciencefictionfilms.
Dertig jaar geleden, op 9 november 1989, viel de Berlijnse Muur, het symbolische einde van de Koude Oorlog. Het Leidsch Dagblad ging op zoek naar plekken uit de Koude Oorlog in de Leidse regio en de verhalen daarachter. Tips: redactie@leidschdagblad.nl
