In al die jaren is er namelijk nogal wat veranderd, vertelt conservator en leider van het opgravingsteam, Lara Weiss. „Vroeger werd vooral per graf gekeken. We willen nu juist de verbanden leggen tussen de graven en die in het geheel in de tijd plaatsen. We willen in kaart brengen hoe mensen gebruik maakten van het landschap en wat de religieuze tradities in Sakkara voor hen betekenden. Wie liet zijn graf op een bepaalde plaats bouwen, en waarom?”

Zo was het gebruikelijk dat de monumentale graven van mensen met hetzelfde beroep naast elkaar lagen, maar er waren ook andere overwegingen. En was het bijvoorbeeld slim om je graf te plannen langs de looproute die leidde naar het graf van belangrijke personen. „Om in het dodenrijk te komen moest je gemummificeerd worden en een geschikt graf hebben, maar je moest ook voldoende voedsel naar je rustplaats zien te krijgen dankzij grafgiften. Bij belangrijke doden werd regelmatig eten gebracht, en de kans was groter dat jij daar een graantje van meepikte als je een beetje in de buurt lag, opdat men niet te ver hoefde om te lopen.”

Sakkara is meer dan drieduizend jaar in gebruik geweest als begraafplaats. De gevonden graven bestaan veelal uit een tempeltje, met daaronder een in de rotsen uitgehouwen grafkelder of een complex van verschillende grafkamers. De wanden van de tempeltjes zijn gedecoreerd met reliëfplaten en kleurrijke muurschilderingen. Via diepe schachten kom je in de eronder gelegen grafkamers.

Onder andere Maya (de schatbewaarder van Toetanchamon) en zijn vrouw Merit hebben er hun graf. Het RMO heeft een aantal topstukken van dit Egyptische stel in de collectie. „Als je je realiseert dat Maya en Merit ooit hebben rondgelopen daar, en hebben gekeken naar de piramide van Djoser, dan gaan die beelden leven. Ineens worden het twee echte mensen. Je vraagt je af: hoe hebben ze aangekeken tegen de piramide, die daar in hun tijd al duizend jaar stond? Was het toen al een toeristische attractie, was het misschien zelfs een plek om te picknicken, zoals veel Egyptenaren dat tegenwoordig doen bij de piramides?”

De graven in Sakkara zijn uitgebreid gedecoreerd. „Opvallend is dat er soms voorstellingen van planten en dieren te zien zijn die lijken op reliëfs uit het Oude Rijk, de periode van de bouw van de piramide van Djoser (circa 2650 v. Chr). Dat, terwijl die voorstellingn niet gebruikelijk waren in de periode van het nieuwe rijk, de tijd van Maya en Merit, rond 1300 v. Chr.. Dat betekent dat er bij het ontwerp van de Sakkara-graven dus is gekozen voor oude thema’s. Wellicht heeft men de afbeeldingen uit de oude graven bewonderd en gedacht: dat nijlpaard en die krokodil, die wil ik ook wel in mijn eigen graf terugzien.”

Een ander thema dat Weiss wil uitlichten is de 3D-techniek die tegenwoordig in Sakkara wordt gebruikt bij opgravingen. „Vroeger groef je naar vondsten en was van de oorspronkelijke situatie daarna niets meer over. Wat we nu doen is om de paar dagen 3D scans maken van de plek, waardoor we precies in kaart kunnen brengen waar wat heeft gelegen. Op die manier kun je het opgravingsproces tastbaarder maken voor publiek, maar je kunt ook, stel dat het ooit nodig is, precies achterhalen en reconstrueren wat de oorspronkelijke situatie is geweest.”

Een animatie, die met behulp van die techniek de verschillende gebruiksfasen van het huidige opgravingsgebied te Sakkara zichtbaar maakt, is een van de blikvangers in de tentoonstelling. Ook zijn er in de tentoonstelling diverse objecten uit eigen collectie te zien, waaruit het veelzijdige gebruik van de begraafplaats blijkt. Zo zijn er papyri, een bronzen kattensarcofaag en een gezichtsfragment van een houten mummiekist.

Het opgravingsteam werkt van 20 maart tot 16 april 2020 opnieuw in Sakkara. Ook de Universiteit Leiden (sinds 1999) en het Museo Archeologico uit Bologna (sinds 2011) zijn bij de opgraving betrokken. In 2015 voegde het Museo Egizio uit Turijn zich als officiële partner bij het project. Sinds 2017 wordt het onderzoeksproject gesteund door NWO (Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek). De vorderingen van het onderzoek zijn in die periode wekelijks te volgen via rmo.nl/sakkara.