Sommige bewoners van een wooncomplex aan de Diamantlaan/Robijnstraat van 87 flats verdeeld over vier verdiepingen, wilden graag een lift. Ze kregen last van hun knieën bij het traplopen, vooral met zware boodschappen in de hand. Natuurlijk hadden ze kunnen verhuizen, maar eigenlijk woonden ze zo fijn in de Leidse Diamantbuurt. Met het winkelcentrum in de buurt is het een goede plek om te wonen, ook als je een jaartje ouder wordt.

Spaarpotje

De bewonerscommissie van het wooncomplex ontdekte dat woningcorporatie Portaal, van wie het complex is, alleen bij nieuwbouw van vijf verdiepingen of hoger verplicht is een lift te bouwen. Toch bleven de bewoners van de woningen hoop houden, want langzaam maar zeker werd het spaarpotje van de bewonerscommissie steeds voller, doordat ze door Portaal betaald werden voor kleine klusjes in het wooncomplex, zoals het repareren van lichtschakelaars en kapotte sloten van portiekdeuren. Op die manier spaart Portaal geld uit. Een klusjesman naar de Hoge Mors sturen is niet nodig.

Toen de bewonerscommissie toevallig over het spaarpotje - inmiddels zo’n 12.000 euro - en de wens voor een lift vertelde aan de burgemeester en wethouders die langs kwamen om te praten over een ander onderwerp, kwam de bal aan het rollen. De commissie hoorde dat de gemeente nadacht om gelden uit de wet maatschappelijke ondersteuning (wmo) te gebruiken. Portaal kreeg op die manier subsidie van de gemeente, maar dat was niet genoeg. Om de rest van het bedrag voor de lift bij elkaar te krijgen, zouden de bewoners akkoord moeten gaan met een huurverhoging van 10 euro per maand. Portaal stelde dat 70 procent van de bewoners het eens moest zijn met een huurverhoging.

Of dat zou lukken, was nog maar de vraag. Lang niet iedereen had behoefte aan een lift. In het wooncomplex wonen ook jonge gezinnen en alleenstaande jonge mensen. Door een aanvullende subsidie van de Leidse stichting WOZfonds werd de eerste anderhalf jaar huurverhoging voor de huurders gedekt. Dat geld haalde veel bewoners over de streep en uiteindelijk ging meer dan 85 procent akkoord met de huurverhoging voor de lift.

In september 2019, tien jaar na de eerste uitingen van wensen van de bewoners, is de energieneutrale lift in gebruik genomen. Dat het uiteindelijk gelukt is, komt volgens Rien Leijdekker (66) van de bewonerscommissie door vol te houden en steeds op het goede moment en bij de juiste personen de lift onder de aandacht te brengen. Het eerste startkapitaal, opgehaald met de klusjes, hielp ook.

Toeval

Onderzoeker Lex van Delden van kennisinstituut Leyden Academy on Vitality and Ageing is expert op het gebied van woonwensen van ouderen. Op verzoek van het Leidsch Dagblad kijkt hij naar het proces van de komst van de lift bij het wooncomplex. ,,Een prachtig resultaat, maar het lijkt erop dat dit succes van toevalligheden aan elkaar hangt’’, zegt hij. ,,En dat zou eigenlijk niet moeten. Dit is een gelukkige groep. Voor andere ouderen, die mogelijk minder mondig zijn, is het denk ik bijna onmogelijk om dit voor elkaar te krijgen.’’

Volgens Van Delden zijn aanpassingen binnen woningen - zoals een traplift - goed te realiseren voor ouderen, in tegenstelling tot aanpassingen buiten de woning, zoals een lift. ,,Dat is jammer want er zijn in Leiden best veel flats tot vier hoog zonder lift.’’

Woningbouwvereniging Portaal benadrukt dat het financieel gezien een onhaalbare kaart is om aan alle bestaande portiekflats een lift te geven. ,,Deze bewonerscommissie doet al jarenlang zo veel voor het complex en voor de buurt’’, zegt Ineke de Bruijckere van Portaal. ,,Daarom stonden wij ook welwillend tegenover dit verzoek. Bovendien willen we huren laag houden om ook starters op de woningmarkt een kans te geven.’’

Gemeente Leiden stelt dat het bij deze flat in de Hoge Mors gaat om een samenloop van omstandigheden en dat als ouderen in andere complexen een vergelijkbare vraag hebben, ze het beste contact kunnen opnemen met het sociaal wijkteam of de wooncorporatie.

Ook bij particuliere woningen met een Vereniging van Eigenaars (VvE) is het volgens onderzoeker Van Delden bijna niet te doen om een lift aan te bouwen. ,,Dat kost geld en binnen een VvE vindt men dan al snel dat verhuizen een betere optie is voor degene die een lift wil.’’

Verhuizen

Verhuizen dan, maar waarheen? Uit onderzoek van Van Delden blijkt dat ouderen het liefst in de eigen wijk willen blijven wonen, maar uit eerdere berichtgeving in deze krant blijkt dat het steeds moeilijker wordt om in Leiden een woning te bemachtigen. De huizenprijzen stijgen en de wachttijd voor sociale woningbouw neemt toe. In 2030 moeten er 8.500 nieuwe woningen zijn gebouwd, maar naast een tekort aan seniorenwoningen, is er ook een tekort aan studenten- en starterswoningen en aan sociale woningbouw.

Sommige ouderen hebben daarom de handen ineen geslagen en zijn samen op zoek naar een geschikte woning waar ze zo lang mogelijk zelfstandig kunnen blijven wonen, zoals de overheid ook voorstelt. Wie zelfstandig wil wonen, maar toch niet alleen, heeft in Leiden niet veel opties. Er is een serviceflat, Schouwenhove, maar dat is financieel gezien, lang niet voor iedereen bereikbaar. De oude ’bejaardenhuizen’ bestaan niet meer en verpleeghuizen zijn bedoeld voor ouderen die veel zorg nodig hebben.

Hofjeswoning

Twee groepen - seniorengroep ’ProfBurgwijk’ en de vereniging ’Natuurlijk Samen Wonen’- willen allebei een woonhof realiseren, maar tot nu toe lukt het ze niet. Annemiek Hogendorp en Greet Dol van Natuurlijk Samen Wonen proberen sinds vijf jaar een plek te vinden in Leiden voor hun ideaal: een ’meer-generatiehof’ voor ouderen én jongeren met een mix van koop- en sociale huurwoningen. ,,Ik vind het een een zware weg’’, zegt Dol, 70 jaar en door omstandigheden nu woonachtig in Noordwijk. ,,We doen er alles aan, maar het schiet niet op.’’

De vereniging probeert in afstemming met de gemeente een locatie te bemachtigen, want het grootste probleem is het vinden van grond. Dat werkt als volgt. De gemeente attendeert de vereniging op een mogelijke locatie waarop Natuurlijk Samen Wonen contact zoeken met de bijbehorende projectontwikkelaar. Twee keer bleek een locatie echter al aan anderen gegund. Op dit moment oriënteren ze zich op het Energiepark samen met het burgerinitiatief Nieuw Leids Bolwerk. ,,Dit is een langetermijnplan’’, zegt Hogendorp. ,,Sommigen van ons zijn aardig op leeftijd. De vraag is of we hier zelf ook nog van kunnen profiteren of dat we het doen voor de volgende generatie.’’

Ook onderzoeker Van Delden van Leyden Academy ziet de moeilijkheden die groepen ouderen ondervinden als zij bij elkaar willen wonen. ,,Als je zo’n proces in gaat, moet je stevig in je schoenen staan’’, zegt hij. ,,Je krijgt veel administratief en bureaucratisch geneuzel voor je kiezen. Als de gemeente al eigen grond heeft, verkopen ze het eerder aan een projectontwikkelaar, omdat ze dan veel meer geld krijgen. Grond die niet van de gemeente is, is vaak van pensioenfondsen of beleggers. Die denken echt niet aan particuliere ouderen, maar verkopen het aan een andere projectontwikkelaar.’’

Doorstromen

Verhuizen is dus lastig, maar wat als de woningbouwvereniging een handje zou helpen? Woningbouwcorporatie Portaal probeert senioren door te laten stromen naar geschiktere woningen om zo een betere verdeling te maken tussen huishoudens en woningtypen. In 2019 heeft Portaal 120 bewoners van zestig jaar en ouder in twee delen van de wijk de Stevenshof aangeschreven om samen te zoeken naar kleinere huurwoningen. Dat heeft geleid tot één verhuizing en dertien huisbezoeken.

Tijdens zo’n huisbezoek denkt Portaal samen met de bewoners na over welke woningen geschikt zouden zijn. Ze laten zien welke woningen van Portaal in de wijk liggen en wijzen op woningen van andere woningbouwcorporaties. Ze bieden ook hulp bij het inschrijven op andere woonruimten als de digitale vaardigheden achterblijven.

,,Veel bewoners wonen hier vanaf de start van de wijk, eind jaren 80 en worden nu samen ouder’’, zegt adviseur volkshuisvesting van Portaal, Ineke de Bruijckere. ,,Een groot deel woont in een ruime eengezinswoning, terwijl de kinderen al het huis uit zijn. Een deel van de huurders wil op termijn verhuizen naar een woning met lift of een benedenwoning. Tegelijkertijd zijn er veel gezinnen die wachten op een eengezinswoning. Om deze woningen beschikbaar te krijgen voor gezinnen met lage inkomens kunnen we wachten tot bewoners vanzelf een keer vertrekken, maar we kunnen ook bevorderen dat een deel van hen passender gaat wonen.’’

De Bruijckere had zich bij voorbaat al gerealiseerd dat doorstroming een langetermijnproject is. ,,Ouderen verhuizen over het algemeen pas als het echt niet anders kan. Wat zou helpen is voorrang verlenen aan senioren die hun ruime eengezinswoning in de Stevenshof verruilen voor een woning met lift. Mensen die nog niet zo lang ingeschreven staan, maken zo een betere kans om sneller weg te komen.’’

De gemeente stelt in een reactie dat ze zich bewust is van het belang van doorstroming, maar dat hier geen speciale afspraken over worden gemaakt.

In cijfers: Leiden vergrijst in hoog tempo

De komende twintig jaar vergrijst Leiden in hoog tempo. In 2020 wonen er in Leiden 19.700 mensen van 65 jaar en ouder. In 2040 zijn dat er 32.100, zo blijkt uit regionale cijfers van ouderenvereniging ANBO. Van die ouderen wonen nu 4.700 mensen in een huis dat ongeschikt is. In 2040 groeit deze groep naar 8.500 woningen. Dat gaat gevolgen hebben voor de toch al krappe woningmarkt. Uit eerder onderzoek van het Leidsch Dagblad blijkt dat de behoefte aan seniorenwoningen op de woningmarkt groot is. Makelaars en verhuurders stelden dat een nieuwe generatie ouderen graag wil wonen in een gemixte wijk tussen verschillende generaties. De gemeente Leiden bouwt tot 2030 8.500 nieuwe woningen in de stad, maar die zijn niet alleen voor senioren.

Dit is het vierde en laatste deel in een serie artikelen over de toekomst van de zorg in Leiden. Deze serie is mogelijk gemaakt door het Leids Mediafonds. Eerder verschenen afleveringen over de toekomst van de spoedzorg, de toekomst van de thuiszorg en over de toekomst van de zorg in de verpleeghuizen.