De baard staat lang in de schuur van Lenie Timmerman-Van Haasteren. „Met de mooie kant naar achteren”, zegt de inmiddels 93-jarige mevrouw Zoeterwoudse. „Ik dacht: laat maar liggen daar. Ik heb er ooit nog wel een stukje triplex tegenaan gezet, om hem te beschermen.”

Een paar jaar terug verhuist ze naar zorgcentrum Roomburgh in Leiden. Ze heeft er een mooie kamer. Maar een molenbaard van ruim drie meter breed? „Die kon ik er niet ophangen. Net niet. Haha.” En dus ziet mevrouw Timmerman woensdagmiddag met veel genoegen dat de baard een fraaie plek heeft gekregen in de Zandtemer molen. „Hij hangt daar mooi.”

Eiken plank

Een molen met een baard? Elke molen heeft er een. ’Een dikke, meestal eiken plank bij een bovenkruier, die de buitenkant van de kap bij het wiekenkruis afdekt om inwatering te voorkomen’. Aldus Wikipedia.

Vaak is zo’n baard niet veel meer dan een knappe plank, met de naam van de molen er op geschilderd. Weet Jaap Zeeman, nauw betrokken bij Molen De Hoop. Maar de oude baard van de Zandtemer molen, dat is andere koek. Het is een fraai stukje houtsnijwerk, gemaakt van solide eikenhout. „In rococostijl”, zegt Zeeman. „Die mannen hadden geld. En ze hadden het hout.”

Met ’die mannen’ bedoelt hij de eigenaren van houthandel De Haan in Leiden. Die de Zandtemer molen ooit in gebruik hebben als houtzaagmolen. Want het mag dan lijken of molen De Hoop al sinds jaar en dag staat te pronken aan de parallelweg in ’t Zand, de molen heeft al een hele reis achter de rug.

’De Stad Leyden’

Hij wordt in 1663 gebouwd als ’De Stad Leyden’, als volmolen. Een volmolen wordt in die tijd gebruikt om schapenwol te vervilten, zodat er jassen van kunnen worden gemaakt.

In 1710 wordt de molen verplaatst naar houthandel De Haan in Leiden en omgebouwd tot houtzaagmolen. In die tijd wordt de bijzondere baard gesneden, weet Jaap Zeeman. Hij is wit, met in het midden een blauw-groene haan die verwijst naar de naam van de zagerij. „Een prachtig ding.”

Als de zagerij anderhalve eeuw later overgaat op een stoomzaagmachine wordt de molen afgebroken en in 1865 aan het Molenpad in ’t Zand opgebouwd en herdoopt tot ’De Hoop’. Hij komt uiteindelijk in handen van Arie Zeeman, de grootvader van Jaap. „Hij was de tiende eigenaar.”

Maar de baard? Die haalt de familie Timmerman, eigenaar van de houthandel, voor de verkoop van de molen. De baard wordt aan de gevel van de houtzagerij in Leiden geschroefd. Zeeman: „Daar heeft hij tot het midden van de vorige eeuw gehangen. Toen is de zagerij gesloopt.”

Gelukkig wordt ook deze keer de baard bewaard. „Waarom? Ja, dat weet ik niet hoor”, zegt Lenie Timmerman. „Daar gingen de mannen over, vrouwen hielden zich met andere zaken bezig.” Hoe dan ook: de baard belandt in het schuurtje van mevrouw Timmerman en haar man Herman, die inmiddels overleden is.

De baard ligt er al ruim een halve eeuw als kleinzoon Coen in een blad van de Molenstichting een historisch verhaal tegenkomt over de molen Stad Leyden die uiteindelijk in ’t Zand is beland. „Daar stond in: ’de molenbaard is weg, niemand weet waar die gebleven is’. Nou, ik weet wel waar hij ligt, dacht ik toen.”

Waarna via via contact wordt gelegd met de stichting die de molen in ’t Zand beheert. Als die historische baard ergens op zijn plek is, dan daar, besluit de familie Timmerman. Het is wel een bruikleenconstructie, zegt Ton Timmerman, zoon van Lenie. „Het is een object met grote emotionele waarde. De afspraak is dat als de molen hier ooit stopt, dat de baard dan weer terug gaat naar de familie.”

Verweerd

Molen De Hoop heeft al een eigen baard met de naam er op, dus de historische baard hangt binnenin de molen. Is maar goed ook, want hij is aardig verweerd. Hier en daar is het hout gescheurd en de witte kleur van de verf spat je ook niet meer tegemoet.

Het maakt niet uit, zegt Zeeman. Gerestaureerd wordt er niet. „We hebben hem goed schoongemaakt, meer doen we niet. Dit soort dingen ga je tegenwoordig niet meer helemaal restaureren. Je mag de historie van zo’n object zien.”