De Stolpersteine zijn in de jaren ’90 bedacht en geïntroduceerd door de Duitse kunstenaar Gunter Demnig. Inmiddels liggen er zo’n ongeveer 90.000 van deze steentjes in 26 Europese landen, waarvan 8.500 in Nederland. Het initiatief om ze in de gemeente Alphen aan den Rijn te plaatsen, komt van de Alphense Stichting Herdenking Joodse Vervolgingsslachtoffers (SHJVS). De stenen komen te liggen voor de huizen waar Alphense Joden woonden.

,,We vinden als stichting dat de nagedachtenis aan Joods Alphen moet blijven’’, vertelt Kees Visschedijk, die namens de stichting onder meer lessen geeft op middelbare scholen. ,,Daarom is deze stichting bijna dertig jaar geleden opgericht. En dat is best bijzonder, want in sommige grotere steden bestaat er niet zo’n organisatie.’’

De eerste twee stenen werden vrijdagochtend geplaatst voor het pand op de Prins Hendriksstraat 157, waar Bram Engelsman (7 mei 1896-31 maart 1944) en zijn vrouw Ester Engelman-Kohn (7 oktober 1889-10 september 1943) woonden. Nu zit er een tattooshop, voor de oorlog zat er een winkeltje met snoep, rookwaren en staatsloten. In een plechtige ceremonie werd stilgestaan bij het leven van het Joodse echtpaar.

Een uur na de steenlegging werden er nog eens vier geplaatst voor het pand van de Van Mandersloostraat 100. Daar woonde en werkte de familie Van Dien, ouders Nathan (25 december 1912-1 november 1943) en Roosje (22 april 1914-5 oktober 1942) en kinderen Isaäc (31 oktober 1940-5 oktober 1942) en Sara (2 juli 1938-5 oktober 1942).

Joodse gemeenschap

Alphen kende voor de oorlog een gemeenschap van zo’n negentig Joden, van wie er tijdens de oorlogsjaren 54 omkwamen. ,,Er zijn wat Joden vanuit Leiden hiernaartoe gekomen, omdat ze weg moesten van de Duitsers. Die wilden namelijk geen Duitse Joden, die in de jaren ’30 waren gevlucht voor de nazi’s, dicht bij de kust hebben, omdat zij mogelijk spionageactiviteiten konden uitvoeren. Vandaar dat de gemeenschap dus tijdelijk iets groter was’’, aldus Visschedijk, die een boek schreef als herinnering aan de vervolging van Alphense Joden.

De komende jaren wil de stichting SHJVS nog rond de vijftig struikelstenen leggen in de gemeente Alphen aan den Rijn. Op dit moment liggen er al tien in Alphen zelf: vier voor het gemeentehuis en sinds vrijdag zes elders in het centrum. ,,Het is een lang project geweest’’, zegt Albert Bremer, secretaris van de stichting. ,,We wisten wel alle namen van de omgekomen Joden uit Alphen, maar we moesten eerst weten waar ze woonden. Samen met de historische vereniging hebben we dat uitgezocht. Nu moeten alleen nog de stenen worden gelegd. Naar verwachting zijn we in 2022 klaar. Al zijn we afhankelijk van de levering, want veel meer steden en dorpen in Europa zijn hiermee begonnen. Ook is er wat vertraging opgetreden door corona. Het is afwachten hoe alles gaat lopen.’’