,,Er is in Nederland heel veel goede zorg en dienstverlening. Hoe kan het dan dat bepaalde groepen tussen wal en schip vallen en dat het sociale vangnet dat juist voor hen bedoeld is, niet functioneert?” vraag Matty Crone zich af. Zij is universitair hoofddocent publieke gezondheidszorg aan het LUMC. De komende jaren gaat Crone samen met medisch antropoloog Nienke Slagboom, hoogleraar Jet Bussemaker en tientallen anderen onderzoek doen naar het verkleinen van gezondheidsverschillen. ,,Dit willen we heel graag mét de mensen doen om wie het gaat, en niet óver hen’’, vertelt ze.

De komende jaren gaan Slagboom en Crone in twee wijken in Leiden en Den Haag een zogenaamd actieonderzoek doen. Welke wijken het worden, is nog niet helemaal bekend. Dat wordt samen met bewoners en sleutelfiguren van de wijken bepaald. Het zullen wijken zijn waar veel mensen wonen met een lagere sociaaleconomische positie. Bij hen gaan sociale problemen vaak samen met gezondheidsproblemen. ,,Zorgen en ziektes stapelen zich op en versterken elkaar. Dit noemen we syndemie’’, zegt Slagboom.

Depressie en diabetes

Veel onderzoek is gericht op één aandoening. Maar het wordt steeds duidelijker dat ziektes en sociale problemen vaak niet los van elkaar staan. Als voorbeeld noemt ze depressies en diabetes type 2. Slagboom: ,,Het blijkt uit onderzoek dat op bepaalde plaatsen deze twee aandoeningen vaak tegelijk voorkomen. Hoe kan dat? Het blijkt dat beide erg samenhangen met hoe de leefomgeving eruit ziet.”

Zo zijn er meer voorbeelden te bedenken. Niet zelden zijn onderliggende zaken zoals woon- en werkomstandigheden een deel van de oorzaak. ,,Toch wordt de link tussen een veilige woon- en werkomgeving met gezondheid niet altijd gelegd. Tijdens de coronapandemie hebben we al gezien dat de leefomgeving een grote rol speelt. Dat geldt niet alleen voor Covid, maar voor heel veel gezondheidsproblemen’’, zegt Slagboom.

Er spelen vaak veel problemen tegelijkertijd, waardoor gezondheid niet altijd aandacht krijgt. Crone noemt een voorbeeld. ,,Een kind heeft ernstig overgewicht. De ouders willen daar wel wat aan doen, maar er spelen andere problemen en de ouders liggen in scheiding. Dan kunnen zorgverleners het over het overgewicht willen hebben, maar op dat moment is daar totaal geen ruimte voor.’’

Weinig samenwerking

Wat ook een rol speelt, is dat sociale en medische hulpverleners te weinig structureel samenwerken, terwijl dat juist nodig is bij een stapeling van problemen. ,,Iemand uit de medische zorg weet niet van de sociale problematiek en de sociale hulpverlening weet niet van de medische aandoeningen. Zo werkt men langs elkaar heen’’, zegt Crone. Slagboom: ,,Dit soort systeemproblemen zien we vaak. De toeslagenaffaire is daar het meest pijnlijke voorbeeld van. Die heeft heel veel problemen blootgelegd.”

Argwaan

Een van grootste uitdagingen is het bereiken van de juiste doelgroep. ,,Er zijn in Nederland zoveel organisaties en dienstverleners die zich met deze problematiek bezighouden. Toch worden de mensen die hulp nodig hebben lang niet altijd bereikt’’, zegt Crone. Daar kunnen verschillende redenen voor zijn. Argwaan tegen de overheid of instanties of bijvoorbeeld angst voor uithuisplaatsing van kinderen voor wie de huisarts om hulp vraagt.

,,Daarom is het zaak om deze mensen mee te krijgen in ons onderzoek’’, zegt Crone. ,,We willen graag in gesprek met hen. Waar maken ze zich zorgen om, waar hebben ze behoefte aan en hoe kunnen we zorgen dat de medische en sociale zorg aansluit op de situatie waar de mensen in zitten?’’

Bij het onderzoek zijn tal van organisaties betrokken, zoals Hogeschool Leiden en de Haagse Hogeschool, gemeenten en de GGD’s van Leiden en Den Haag, LUMC Curium, het Instituut voor onderzoek naar Leefwijzen & Verslaving (IVO), jeugdzorg, Pharos (dat zich inzet voor het terugdringen van grote gezondheidsverschillen), wijkorganisaties op het gebied van welzijn en gezondheid en vrijwilligers-initiatieven.

Niet fatalistisch denken

,,En de burgers zelf. Alle betrokkenen zijn mede-onderzoekers. We willen de netwerken in de wijken versterken en kijken: wat werkt wél?’’, zegt Crone. Slagboom: ,,De structurele mechanismen die leiden tot een opeenstapeling van gezondheids- en sociale problemen zijn er al heel lang. Dan kun je fatalistisch denken: het gaat toch nooit beter worden. Maar wij willen het omdraaien. Wat zorgt er nou voor dat de neerwaartse spiraal wordt gestopt. Want er zijn wel degelijk voorbeelden van wijken die er op veel terreinen op vooruit zijn gegaan.”