Rechts op de foto ziet u sociaal psycholoog Niels van Doesum. Zoals u op de foto kunt zien, biedt hij u een snoepje aan, maar zelf wil hij er ook graag één. Neemt u een groen of een roze snoepje?

Met proefjes en experimenten als deze probeerde het Kenniscentrum vrijdagmiddag in muziektent De Waterlelie het grote publiek uit te leggen wat voor onderzoek het doet. In de economische theorie wordt van beleggers en consumenten verwacht dat zij ’rationele keuzes’ maken. Dat doen zij ook wel, zegt Van Doesum, maar ’de ratio werkt langs allerlei wegen’. Het KPEG, dat is gevestigd in het Weeshuis aan de Hooglandse Kerkgracht, is opgericht om die wegen te onderzoeken.

De meeste deelnemers aan het experiment met de drie snoepjes kiezen een groen exemplaar. Daarvan liggen er immers twee op het schoteltje. De achterliggende gedachte daarbij is dat de onderzoekspersonen rekening houden met elkaar. Ze ontnemen elkaars keuzevrijheid niet. Ook Van Doesem kan, naar believen, een groen of een roze snoepje nemen. Maar de keuze kan soms anders uitvallen. Deelnemers die een hekel hebben aan elkaar of wraak willen nemen, kunnen opzettelijk het roze snoepje pakken om de ander dwars te zitten.

Samen met de gemeente Leiden deed het KPEG twee jaar geleden ook een experiment in het Ankerpark en in het Van der Werfpark. De gemeente wil graag dat die parken schoon blijven en vraagt zich af op welke manier zij ervoor kan zorgen dat bezoekers geen zwerfvuil en andere rommel laten slingeren.

De klassieke aanpak is dat de beheerder dan veel afvalbakken moet neerzetten, zodat bezoekers hun vuilnis erin kwijt kunnen. ,,Maar, zeggen Van Doesum en medeonderzoeker Hester Ruigendijk, bezoekers vinden een park met veel afvalbakken dan weer lelijk. Bovendien stimuleren afvalbakken bezoekers om meer afval weg te gooien. In de VS is daarom de ’leave no trace’-gedachte opgekomen. In de nationale parken zijn helemaal geen afvalbakken; bezoekers moeten hun afval meenemen.

Met grote foto’s van ogen van uilen en katten wilden de onderzoekers van het KPEG bezoekers aan het Ankerpark en Van der Werfpark het gevoel geven dat ze werden bekeken, en zo ander, meer gewenst sociaal gedrag uitlokken. Tegelijkertijd verplaatste de gemeente de afvalbakken naar de ingangen van het park. De psychologen telden het zwerfvuil en maten de resultaten in de twee opstellingen. Wat bleek: de ogen werkten ’een klein beetje’.

Toch blijft Van Doesum voorzichtig. ,,Houdt het effect langer aan dan drie maanden? Is het blijvend? Het blijft wetenschappelijk onderzoek, hè.’’